کاربردهای لیزر در درمان های پزشکی جدید

لیزر LASER کلمه لیزر (LASER) از حروف اول کلمات Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation گرفته شده است . در واقع لیزر منبع نوری است که نور بینهایت خالص (فقط با یک طول موج )تولید میکند . نور سفید ترکیبی از از رنگها (قرمز-نارنجی-زرد-سبز-آبی-نیلی-بنفش) با طول موچ ۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر است که با چشم قابل رویت است در حالیکه نور مادون قرمز (طول موج بالای ۷۰۰ نانومتر) و فوق بنفش (طول موج ۱۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر)را با چشم نمیتوان دید. بنابراین لیزر ؛ تشعشع تولید شده توسط تقویت کننده های نوری میباشد که در طیف های مختلف از مادون قرمز تا فوق بنفش آن در پزشکی کاربرد دارد. پس نور لیزر مادون قرمز و فوق بنفش را با چشم نمیتوان دید.

کاربرد لیزر در پزشکی

لیزرهای دی‌اکسیدکربن، یون آرگون و Nd:YAG، لیزرهای بیومدیکالی هستند که به کرات در کلینیک و بالین استفاده می‌شوند.

لیزر دی‌اکسیدکربن به عنوان چاقوی کوچک جراحی بسیار کاربرد دارد. از دلایل انتخاب این لیزر به این عنوان، می‌توان به دلایل زیر اشاره کرد: 1) میزان پخش آن به بافت‌های اطراف حداقل است، 2) جذب آن در آب عالی است، 3) تبخیر آن در بافت‌های نرم، سریع انجام می‌شود و 4) تخریب بافت‌های اطراف ناشی از آن، قابل اغماض است. کاربرد این نوع لیزر، اگر به صورت صحیح انجام شود، انرژی آن می‌تواند دقیقا به بافت هدف برسد و آسیبی هم به بافت‌های سالم اطراف نرساند. به طور مثال، این نوع لیزر لخته شدن رگ‌های خونی را با قطر کمتر از 5 میلی‌متر امکان‌پذیر می‌سازد.

لیزر یون آرگون، به طور اولیه برای فوتوکوآگولاسیون عروق کوچک در رشته‌های تخصصی پوست و چشم به کار می‌رود و اثرات آن روی بافت‌های نرم، غیرقابل پیش‌بینی است. طول موج این لیزر میان 488 تا 514 نانومتر برآورد شده و اشعه آن به رنگ آبی- سبز دیده می‌شود. این نوع لیزر، کاربرد کمی در درمان‌های برونکوسکوپی دارد (نسبت به دیگر لیزرهای رنگی pump که برای درمان‌های photo derivative به کار می‌رود).

لیزر Nd:YAG، شایع‌ترین نوع لیزر به کار رفته در برونکوسکوپی است که دست‌یابی به آن از طریق فیبرهای نوری قابل انعطاف (Flexible) نیز امکان‌پذیر است و انرژی این لیزر در طول موج‌های 1320 و 1064 نانومتر به دست می‌آید. از آنجا که پرتوهای لیزر قابل دیدن نیستند، اشعه کمکی از جنس هلیوم- نئون به آن اضافه می‌شود تا منطقه هدف موردنظر دیده شود. برخلاف لیزر دی‌اکسیدکربن که صدمه کمی به بافت‌های مجاور می‌زند، این نوع لیزر باعث انقباض عروقی بافت‌های عمیق می‌شود و تا عمق 10 میلی‌متری نیز نفوذ می‌کند.

برونکوسکوپ‌ها و لیزر

ترکیب لیزر و برونکوسکوپ برای اهداف تشخیصی و درمانی کاربرد زیادی پیدا کرده، به طوری که از برونکوسکوپ که از گذشته‌ها برای اهدافی چون شناسایی علایم مرضی استفاده می‌شده و با این دستگاه، کاربرد لیزر برای ایجاد برش‌های لازم و قطع تومورها بهینه شده است. به این معنا که برای برداشت ضایعات راه‌های هوایی ابتدایی و پروگزیمال، داخل جداری و اگزوفیتیک که باعث ایجاد علایم تنفسی مانند هموپتیزی، سرفه، تنگی‌نفس، اختلال در پاک کردن ترشحات راه‌های هوایی و پنومونی ناشی از انسداد می‌شوند، استفاده می‌گردد. کاربرد این دستگاه، هم در بیماران مبتلا به تومورهای خوش‌خیم و هم بدخیم اثربخش است. به‌طور مثال، انسداد راه‌های هوایی ناشی از کارسینوم برونکوژنیک، شایع‌ترین علت به کار بردن همزمان لیزر و برونکوسکوپی است. هر چند بعضی بیماران، کاندید انجام براکی‌تراپی، شیمی‌درمانی‌ بهبوده دهنده یا روش‌های جراحی برای برداشت تومور هستند، اما به این روش‌ها پاسخ درمانی مناسب نمی‌دهند.

دیگر علل اختصاصی انسداد راه‌های هوایی مرکزی که می‌توانند با برش توسط لیزر درمان شوند، شامل کارسینوم سیستیک آدنویید، تومورهای موکواپیدرمویید، اندومتریوز داخل برونشی، انواع دیگر تومورهای خوش‌خیم و متاستازهای اندوبرونکیال از سوی ملانوما، سرطان‌های کولون، کلیه و پستان می‌باشند. همچنین برش با لیزر در درمان تنگی‌های خوش‌خیم راه‌های هوایی (ناشی از بافت گرانوله)، تنگی‌های پرده مانند ساده یا پیچیده (ناشی از صدمات تنفسی)، صدمات پس از انتوبه شدن، تنفس جسم خارجی، پیوند ریه و آناستوموز دوباره تراشه یا برونش، پس از برداشت آنها نیز کاربردهای مناسبی دارد.

بیمارانی که به دلایلی مانند سن بالا، وضعیت کلی پزشکی، ترس از جراحی، شدت دیگر بیماری‌های زمینه‌ای و گسترش، موقعیت و درجه تنگی، کاندید مناسبی برای جراحی‌های باز قفسه سینه نیستند، به بهترین نحو ممکن از درمان‌ با برونکوسکوپی و لیزر بهره می‌برند.

از سویی، برش با لیزر، به راحتی و ایمنی کامل با دیگر روش‌های درمانی برونکوسکوپیک مانند دیلاتاسیون، کرایوتراپی، گذاشتن استنت، الکتروسرجری و براکی‌تراپی تلفیق می‌شود.

برونکوسکوپی غیرقابل انعطاف: بیشتر متخصصان برش لیزری را از راه این برونکوسکوپ‌ها انجام می‌دهند تا فوتوکوآگولاسیون عمیقی تومورها و بافت‌های اطراف آن انجام شود، آن‌گاه بافت تضعیف شده با به کار بردن لبه مورب برونکوسکوپ سخت، فورسپس و ساکشن خارج می‌گردد. باید توجه داشت که نباید لیزر به صورت عمودی به دیواره راه هوایی برخورد کند، زیرا خطر پارگی دیواره را افزایش می‌دهد.

برونکوسکوپی قابل انعطاف: با به کار بردن برونکوسکوپ‌های فیبراپتیک، درآوردن یا تضعیف بافت هدف مشکل می‌شود، هر چند شاید استفاده ماهرانه از فورسپس، درآوردن بافت را تسهیل ‌نماید.

لیزر و کاربرد آن در بیماری های پوستی و زیبایی پوست

 لیزر یک نوع نور برانگیخته شده و پر انرژی است که در شرایط عادی در طبیعت دیده نمی شود، ولی با تکنولوژی و وسایل خاص می توان آن را ایجاد کرد. لیزر با نور معمولی تفاوت هایی دارد که این ویژیگی ها باعث توانایی ها و کاربردهای خاص لیزر می شود.

 نور معمولی مرکب از چندین انرژی نورانی مرئی و نامرئی است که اشعه ماوراءبنفش با کمترین طول موج ها تا اشعه مادون قرمز با بیشترین طول موج ها را در بر می گیرد. اما لیزر تنها از یک نوع انرژی نورانی با طول موج مشخص ساخته شده است، لذا به آن نور «تک رنگ» هم می گویند. تفاوت دیگر لیزر با نور معمولی انرژی آن می باشد که گاهی حتی چند هزار برابر نور معمولی می تواند انرژی داشته باشد. بالاخره ویژگی سوم لیزر دقت و پایین بودن خاصیت انتشار نور لیزر است. بطوریکه در دستگاه های دقیق لیزر نور تابیده شده در فاصلة چند صد متری کاملاً مسیر مستقیم خود را حفظ کرده و شعاع دایره محل تابش در نزدیکی منبع لیزر تقریباً مساوی شعاع تابش در چند صد متری منبع می باشد.

 این خصوصیات لیزر باعث شده که کاربردهای فراوانی در صنایع نظامی، غیرنظامی، علوم و تحقیقات و همچنین شاخه های مختلف پزشکی پیدا کند. 

 کاربرد لیزر در پزشکی و از جمله بیماری های پوستی از حدود 40 سال پیش بصورت تحقیقاتی شروع شده و با آمدن دستگاه های جدیدتر که مؤثرتر و کم عارضه تر هستند جایگاه ویژه و وسیعی در درمان بیماری ها، پیدا کرده است. بعضی از بیماری ها مثل بواسیر را می شود با لیزر درمان نمود. حتا کیست مویی را هم با لیزر می شود به راحتی درمان کرد.

 مکانیسم انرژی لیزر جذب انرژی نورانی توسط مولکول های بافتی است. همانطوری که در اثر تابش نور خورشید اشیاء بتدریج گرم می شوند، تابش لیزر نیز باعث گرم شدن، داغ شدن و نهایتاً تخریب بعضی مولکول های حساس بافتی می شود. از آنجایی که لیزر تک طول موج می باشد، فقط باعث داغ شدن و تخریب ساختمان های خاصی می شود. در حالی که افزایش حرارت در ساختمان های مجاور که حساس نیستند زیاد قابل توجه نمی باشد. لذا با انتخاب لیزر مناسب و با دانستن ویژگی های بافتی می توان ضایعه مورد نظر را تخریب کرد در حالیکه کمترین صدمه ممکن به ساختمان های مجاور آن وارد شود. به طور مثال لیزری که طول موج حدود 585 نانومتر می باشد (Pulse dye laser) بیشتر روی ساختمان های عروقی اثر می کند. لذا در مورد عروق واریسی پوست، ضایعات همانژیومی و لکه ها و خال های عروقی به کار می رود. لیزر گاهی برای جراحی زیبایی نیز استفاده می شود.

کاربرد لیزر در بیماری های پوستی و زیبایی 

 به طور کلی کاربردهای لیزر را به شکل زیر می توان دسته بندی کرد:

1- درمان ضایعات وخال های عروقی که معمولاً رنگ این ضایعات قرمز روشن و یا تیره می باشد.

2- درمان انواع ضایعات رنگی و رنگدانه ای پوست که شامل خال های رنگی پوست و خالکوبی ها می شود.

3- درمان و کاهش موهای زائد و ناخواسته بدن.

4- کاهش چین و چروک، فرورفتگی ها و جای زخم های ناشی از بعضی بیماری های پوستی از قبیل آکنه 

5- درمان بعضی از انواع بیماری های پوستی از قبیل زگیل، جای زخم های برجسته و خارش دار (کلوئید)، ترک های پوستی ناشی از حاملگی و چاقی (striae) و ترمیم زخم و...

6- گاهی نیز از لیزر بعنوان وسیله ای برای برش بافت می توان استفاده کرد. مشابه کاری که تیغ جراحی انجام می دهد با این تفاوت که خونریزی کمتری ایجاد می کند.

انواع دستگاه های لیزر و کاربرد آنها 

 الف) برای درمان ضایعات عروقی که شامل رگ های واریسی پوست (در صورت، اندام ها و بدن)، لکه های قرمز عروقی و خال های عروقی (گرانولوم پیوژنیکوم) می باشد، لیزرهای 

Nd – YaG, (Pulse dye laser) P.D.L ، آرگون قابل استفاده هستند که P.D.L مناسب تر می باشد.

ب) برای درمان خال ها و لکه های تیره پوستی (ماه گرفتگی آبی و یا قهوه ای)، خالکوبی ها (آبی، سیاه، گاهی قرمز) از انواع این لیزرها می توان استفاده کرد: 

Q- Switch Ruby

Q- Switch Alexandrite

Q- Switch Nd- YAG

ج) برای درمان و کاهش موهای ناخواسته از انواع لیزرهای: Nd- YAG, Diode, Alexandrite, Ruby Laser می توان استفاده کرد. همچنین یک سیستم جدید به نام (I.P.L) Intense Pulse Light که نور پر انرژی معمولی است و از جنس لیز نمی باشد در کاهش موهای ناخواسته مؤثر است.

تأثیر لیزر در کاستن موهای زائد، دایمی نمی باشد.

د) برای کاهش چین و چروک و فرورفتگی های جای زخم آکنه و سایر بیماری ها می توان از لیزرهای CO2 و Erbium YAG استفاده کرد. لیزر CO2  پوست را عمیق تر می تراشد و در کاهش چین و چروک مؤثرتر است ولی عوارض آن از جمله ایجاد جای زخم و لکه های تیره شایع تر می باشد لذا برای کاهش عوارض ناخواسته، Erbium YAG مناسب تر است. نتیجه این لیزرها هیچکدام صد در صد نمی باشد ولی در کاهش عمق چین و چروک و جای زخم ها مؤثر هستند.

ه) انواع مختلف لیزر در درمان بیماری های مختلف پوستی کاربرد دارند ولی باید توجه داشت که برای این بیماری ها، درمان ها و روش های دیگر و ارزانتر نیز وجود دارند، لذا در صورت عدم موفقیت سایر روش ها، می توان نتایج لیزر را نیز امتحان کرد

عمل لیزیک

عمل لیزیک روی بیمار هوشیار و بیدار انجام می‌گیرد ولی به وی مسکن داده شده و قطره بی حسی در چشم ریخته می شود و پلک ها با‏‎ ‎محلول بتادین ضد عفونی می شود. سپس بیمار در اطاق لیزر روی تخت به پشت دراز می‌کشد‎ ‎و مجددا قطره بی حسی در چشم ریخته می شود. یک چشم پوشیده می شود و در چشم دیگر وسیله ای به نام ‏SPECULUM‏ قرار داده می‌شود که با وارد کردن فشاری اندک پلک ها را باز نگه می شود. در این جا مرحله اول عمل لیزیک آغاز می شود‏‎.‎

لیزیک در دو مرحله انجام می شود. در قدم اول یک ‏flap‏ از بافت قرنیه برداشته می شود و در مرحله بعدی با لیزر تغییراتی در قرنیه ایجاد می شود. در پایان ‏flap‏  به جای اولیه خود باز گرداننده می شود.‏

حاسن کاربردهای لیزر در دندان پزشکی:

در جراحی بافت نرم، لیزر مانند چاقو عمل می کند، اما نسبت به چاقو دارای مزیت هایی است. اول آنکه در مسیر برش، مکانیسم آن به گونه ای است که انعقاد مناسبی ایجاد می کند. این مسئله برای عده ای که مشکلات انعقادی دارند، یک مزیت محسوب می شود. همچنین با انعقاد حاصل شده، جراح دید بهتری نسبت به ناحیه جراحی پیدا می کند. دوم اینکه با بسته شدن عروق لنفاوی ورم و التهاب ناشی از جراحی نیز کمتر شده و در نهایت بیمار ناراحتی های متعاقب اعمال جراحی کمتری خواهد داشت. همچنین ترمیم ناحیه جراحی با سرعت بیشتری رخ خواهد داد. در ضمن با لیزر قادر هستیم، برش های بسیار ریز، دقیق و کنترل شده ای داشته باشیم. حتی می توان زمان برش را در حد چند میلیونیوم ثانیه در لیزرهای پالسی کاهش داد. این مزیت ها به جراحان کمک می کند، در جراحی های بافت های نرم دهانی که اگر در حد میکروسکوپی هم باشد، قدرت مانور بهتری داشته باشند. امکانی که هیچ چاقویی این فرصت را برای آنها مهیا نمی سازد. یکی از مشکلات دندانپزشکان کار با دو بافت نرم لثه و سخت استخوان و مینای دندان در داخل حفره دهان در مجاورت یکدیگر است. این دو بافت بر هم کنش یکسانی در برابر لیزر از خود نشان نمی دهند. 

این مسئله پیچیدگی خاصی را برای تشخیص عمل کننده ایجاد کرده و اهمیت داشتن مهارت خاص و دانش انتخاب صحیح لیزر را بیش از پیش مطرح می سازد. در برداشت بافت سخت، مسائل به گونه ای دیگر است. وقتی فرز دندانپزشکی در تماس با بافت سخت دندانی، آن را برش می دهد، این برش ها فشاری را روی پالپ دندان محفظه ای که در مرکز دندان قرار گرفته و در آن عروق و عصب که مسئول زنده بودن دندان است قرار می گیرد وارد می کند. این فشارها و لرزش ها در بیمار احساس درد ایجاد می کند. بیشتر لیزرها بدون تماس، عمل کندگی را انجام می دهند. زمانی که لیزر جایگزین فرز شود، دندانپزشک قادر خواهد بود، بدون تماس و لرزش، بسیار ظریف و در کسر میلیونیوم ثانیه با حداقل درد عمل جراحی خود را انجام دهد.

از طرف دیگر، در زمان تراش دندان با فرز، براده های حاصل از تراش لایه اسمیر سبب کاهش قدرت چسبندگی یا باند مواد ترمیم هم رنگ دندان تراش خورده می شود. در حالی که در روش لیزر، این لایه ایجاد نمی شود و باعث بهبودی باند چسبیدن مواد به دندان می شود. همچنین چون ماهیت برداشت بافت پوسیده توسط لیزر به روشی غیر از تراش با فرزهای معمول دندانپزشکی است برهم کنش فوتوترمال و فوتوابلیشن بافت بیشتری از دندان حفظ خواهد شد. ضربه فرز همچنین سبب ایجاد ترک های بسیار ریز میکروسکوپی روی مینای دندان می شود که به هنگام بهره گیری از لیزر چنین ترک هایی نیز به حداقل ممکن می رسد. شاید بتوان گفت، با آمدن ایده درمان های با حداقل تهاجم که در علوم پزشکی به سرعت در حال رواج است، این ابزار بتواند، ما را به این منظور نزدیک تر کند.